|
|||||||||
Bệnh ghẻ (scabies)(Tham khảo chính: 4568/QĐ-BYT ) |
|
|
Bệnh ghẻ (Scabies) là bệnh nhiễm trùng trên da do ký sinh trùng ghẻ Sarcoptes scabiei hominis gây nên. Bệnh có ở khắp mọi trên thế giới, nhất là ở những nơi vệ sinh, môi trường sống thấp kém. Bệnh ghẻ được tìm thấy từ thế kỷ thứ 16 nhưng mãi đến năm 1934 mới tìm được ký sinh trùng gây bệnh ghẻ ở người. Kí sinh trùng ghẻ lây lan từ người này qua người khác do dùng chung quần áo, chăn chiếu hoặc do tiếp xúc khi quan hệ tình dục. Bệnh có thể xuất hiện thành ổ dịch ở các đơn vị tập thể, ở các đơn vị tân binh mới nhập ngũ, vùng dân cư đông đúc, nhà ở chật hẹp, thiếu vệ sinh, ở trại giam.... Bệnh ghẻ tuy không gây hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe, nhưng nếu không được điều trị chu đáo bệnh sẽ gây ra các biến chứng như: nhiễm trùng, chàm hóa, viêm cầu thận cấp...
2.1. Căn nguyên Tác nhân gây bệnh ghẻ là do ký sinh trùng ghẻ có tên là Sarcoptes scabiei hominis. Cái ghẻ hình bầu dục, kích thước khoảng 1/4mm đường kính, 300 - 400µm (mắt thường có thể thấy như một điểm trắng di động), có 8 chân, 2 đôi chân trước có ống giác, 2 đôi chân sau có lông tơ, đầu có vòi để hút thức ăn. Ghẻ cái ký sinh ở lớp sừng của thượng bì, đào hang về ban đêm, đẻ trứng về ban ngày, mỗi ngày ghẻ cái đẻ 1-5 trứng, trứng sau 72-96 giờ nở thành ấu trùng, sau 5-6 lần lột xác (trong vòng 20-25 ngày) trở thành cái ghẻ trưởng thành, sau đó bò ra khỏi hang, giao hợp và tiếp tục đào hầm, đẻ trứng mới. Ghẻ sinh sôi nảy nở rất nhanh, trong điều kiện thuận lợi 1 cái ghẻ sau 3 tháng có thể có một dòng họ 150 triệu con. Ban đêm ghẻ cái bò ra khỏi hang tìm ghẻ đực, đây là lúc ngứa nhất, dễ lây truyền nhất, vì ngứa gãi làm vương vãi cái ghẻ ra quần áo, giường chiếu... 2.2. Cách lây truyền Bệnh lây chủ yếu do nằm chung giường, mặc chung quần áo, dùng chung khăn tắm, chăn màn.... Bệnh còn lây qua tiếp xúc da-da khi quan hệ tình dục nên nay xếp vào nhóm bệnh lây truyền qua đường tình dục (STD).
Thời gian ủ bệnh 10-15 ngày, bệnh toàn phát với các triệu chứng sau: 3.1. Tổn thương cơ bản - Tổn thương đặc hiệu của ghẻ là các “đường hầm ghẻ” còn gọi là “luống ghẻ” và mụn nước (hay gọi là mụn trai và đường hang). Đường hang do cái ghẻ đào ở lớp sừng là 1 đường cong ngoằn ngoèo hình chữ chi, dài 2-3 cm, gờ cao hơn mặt da, màu trắng đục hay trắng xám, không khớp với hằn da. Ở đầu đường hang có mụn nước 1-2 mm đường kính, chính là nơi cư trú của cái ghẻ. - Vị trí đặc biệt: tổn thương thường gặp ở lòng bàn tay, kẽ ngón tay, ngấn cổ tay, cùi tay, bờ trước nách, quanh rốn, mông, hố nách, mặt sau khuỷu tay, mặt trong đùi. - Ngoài các vị trí trên, ở từng đối tượng, có thể gặp các tổn thương ở những vị trí như: + Ở nam giới: hầu hết các trường hợp có tổn thương ở qui đầu, bao qui đầu, thân dương vật. + Ở nữ giới: núm vú, nếp lằn vú. + Ở trẻ nhỏ: gót chân, lòng bàn chân Tuy nhiên, ghẻ ít khi có tổn thương ở vùng đầu mặt. 3.2. Tổn thương thứ phát Do bệnh gây ngứa nhiều nên có thể đưa đến các tổn thương thứ phát như các vết xước gãi, vết trợt, sẩn, vẩy tiết, mụn nước, mụn mủ, chốc nhọt.., sẹo thâm màu, bạc màu. 3.3. Ngứa Ngứa nhiều nhất là về đêm, lúc đi ngủ do cái ghẻ di chuyển gây kích thích đầu dây thần kinh cảm giác ở da và một phần do độc tố ghẻ cái tiết ra khi đào hang. 3.4. Các thể lâm sàng - Ghẻ đơn thuần. Chỉ có đường hang và mụn nước, ít có tổn thương thứ phát. - Ghẻ nhiễm khuẩn ngoài tổn thương của ghẻ còn có mụn mủ, do bội nhiễm liên cầu, tụ cầu, có thể gặp biến chứng viêm cầu thận cấp. - Ghẻ biến chứng viêm da, eczema hóa: do chà xát cào gãi lâu ngày. - Ghẻ nhiễm khuẩn có biến chứng viêm cầu thận cấp. - Thể đặc biệt + Ghẻ Na uy (Norwergian Scabies) hay còn gọi là ghẻ vảy, ghẻ tăng sừng: là một thể ghẻ đặc biệt và rất hay gặp ở những người bị suy giảm miễn dịch như điều trị corticoid kéo dài, suy dinh dưỡng, HIV/AIDS... Tổn thương cơ bản là các lớp vảy da, vảy tiết chồng lên nhau khu trú ở rìa ngón tay, ngón chân, cổ tay, xương cùng, da đầu, có khi lan toàn thân vì vậy còn gọi là ghẻ vảy (Crusted scabies). Có thể tìm thấy hàng nghìn cái ghẻ trong các vảy nhỏ này và khả năng lây nhiễm cao. + Ghẻ sinh dục: tại bộ phân sinh dục (quy đầu, thân dương vật hay âm hộ) xuất hiện những nốt mụn nước nhỏ rất ngứa. Do gãi, chà xát nên các mụn nước, luống ghẻ dễ bị hóa mủ và hình thành vết loét dạng săng (ulcere chancriforme), còn gọi là “săng ghẻ”. Săng ghẻ thường xuất hiện với số lượng nhiều, mật độ mềm, rất ngứa, cần chẩn đoán phân biệt với săng giang mai và săng hạ cam hay herpes sinh dục.
4.1. Chẩn đoán xác định Chẩn đoán ghẻ chủ yếu dựa vào lâm sàng - Mụn nước, đường hang ở kẽ tay, sinh dục.... - Ngứa nhiều về đêm. - Có yếu tố dịch tễ: Gia đình, đơn vị, tập thể nhiều người bị. - Soi thấy cái ghẻ: Dùng thìa nạo (curette) nạo mụn nước ở đầu luống ghẻ hoặc nạo luống ghẻ, cho lên lam kính, nhỏ 1 giọt KOH 10%, soi kính hiển vi thấy trứng hoặc cái ghẻ. 4.2. Chẩn đoán phân biệt - Tổ đỉa: Mụn nước sâu, tập trung thành cụm, không có đường hang, chỉ có ở lòng bàn tay, đầu ngón, mặt dưới ngón, rìa ngón bàn tay chân. Bệnh tiến triển dai dẳng. - Rận mu (xem bài rận mu). - Sẩn ngứa: nhất là sẩn ngứa ở trẻ em. Thương tổn là sẩn huyết thanh rải rác khắp cơ thể, rất ngứa. - Viêm da cơ địa: mụn nước tập trung thành từng đám, rất ngứa, tiến triển dai dẳng. - Hắc lào: là một loại nấm nông ở da. Thương tổn là các mụn nước tập trung thành hình vòng cung. Xét nghiệm tìm thấy sợi nấm. - Săng ghẻ cần chẩn đoán phân biệt với + Săng giang mai (xem bài bệnh giang mai). + Săng hạ cam (xem bài bệnh hạ cam). + Herpes sinh dục (xem bài bệnh herpres sinh dục).
5.1. Nguyên tắc - Phát hiện sớm, điều trị sớm. - Điều trị cùng 1 lúc tất cả những người bị ghẻ trong gia đình, tập thể. - Tránh kỳ cọ cạo gãi vì gây viêm da, nhiễm khuẩn. Không bôi thuốc hại da như DDT, 666, Volphatox, lá cơi.... - Bôi thuốc liên tục 10-15 ngày ; theo dõi sau 10-15 ngày vì có thể có đợt trứng mới nở. - Điều trị kết hợp với phòng bệnh chống lây lan. 5.2. Các thuốc điều trị 5.2.1. Ghẻ đơn thuần Có thể dùng một trong các loại thuốc sau - Thuốc xịt Spregal - Gamma Benzen 1% (Lindana, Lindan, Scabecid) - Permethrin 5% (Elimite) - Benzoat Benzyl 25% (Ascabiol) - Diethylphtalat (DEP) - Lưu huỳnh (Mỡ lưu huỳnh 1-2%, Polysulfur) - Crotamiton (Eurax) - Kết hợp tắm xà phòng Sastid, Betsomol. - Đông y: Có thể dùng là cây ba chạc đen, cúc tần hoặc dầu hạt máu chó tắm cũng có hiệu quả trong điều trị ghẻ. Tuyệt đối không tắm với lá xoan, lá đào, lá xà cừ vì rất dễ bị dị ứng nhiễm độc. 5.2.2. Ghẻ viêm da, bội nhiễm, viêm da, chàm hóa Nếu ghẻ chàm hóa hoặc bội nhiễm: phải bôi thêm dung dịch màu Milian hoặc Castellani trước sau đó mới bôi các thuốc ghẻ. 5.2.3. Ghẻ Nauy: ngâm, tắm toàn thân sau đó bôi mỡ salicylé để bong sừng rồi mới bôi thuốc ghẻ. 5.2.4. Ghẻ sinh dục: điều trị giống như ghẻ ở các bộ phận khác. Kết hợp các thuốc uống toàn thân như - Chống nhiễm trùng: kháng sinh - Chống ngứa: kháng Histamin - Tăng cường dinh dưỡng: các vitamin B1, C.
- Vệ sinh cá nhân hàng ngày sạch sẽ. - Khi phát hiện ra có người trong gia đình bị ghẻ cần điều trị sớm. - Vệ sinh môi trường sống: giặt luộc, là, phơi nắng quần áo, chăn màn, đồ dùng... - Cách ly người bệnh. Tránh tiếp xúc và dùng chung đồ vật với người bệnh: không nằm chung giường, mặc chung quần áo, dùng chung khăn tắm, chăn màn hay quan hệ tình dục với người bị ghẻ. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|