|
|||||||||
Dinh dưỡng trong bệnh đái tháo đường(Tham khảo chính: 5481/QĐ-BYT ) |
||||||||
|
5.2.1. Nguyên tắc cơ bản trong chế độ ăn bệnh Đái tháo đường. - Đảm bảo cung cấp đủ dinh dưỡng cân bằng cả về số lượng và chất lượng. - Không làm tăng đường huyết nhiều sau ăn, không làm hạ đường huyết xa bữa ăn. - Duy trì hoạt động thể lực bình thường. - Duy trì cân nặng hợp lý. - Không làm tăng các yếu tố nguy cơ như: tăng huyết áp, rối loạn chuyển hóa Lipid máu. - Không thay đổi quá nhanh và quá nhiều cơ cấu và khối lượng bữa ăn. - Đơn giản không quá đắt tiền. - Phù hợp với tập quán địa phương dân tộc. 5.2.2. Kiểm soát cân nặng:- Người thừa cân, béo phì cần giảm cân, mục tiêu giảm 5-10% trọng lượng cơ thể trong vòng 3-6 tháng. Do vậy mức năng lượng khẩu phần ăn cũng giảm dần, 250-500 kcal/ngày (giảm từng giai đoạn, không giảm đột ngột) - Chế độ ăn tăng năng lượng ở những BN gầy yếu. - Đạt được và duy trì mức cân nặng hợp lý - Cân nặng lý tưởng = Chiều cao (m) X chiều cao (m) X 22 - Vòng eo < 80 cm (Nữ), vòng eo < 90 cm (Nam). - Cân bằng năng lượng là: năng lượng ăn vào = năng lượng tiêu hao. - Năng lượng được cung cấp từ thực phẩm: Glucid: 50 - 60% tổng năng lượng Lipid: 20 - 30% tổng năng lượng Protein: 15 - 20% tổng năng lượng - Mức năng lượng của BN cần được cá nhân hóa dựa trên: thói quen ăn uống, tình trạng sức khỏe, phác đỗ điều trị, phong tục tập quán… - Có thể khởi đầu với mức năng lượng 20-30 kcal/kg cân nặng lý tưởng/ngày. 5.2.3. Nguồn cung cấp năng lượng:
- Nguồn gốc: + Ngũ cốc và các sản phẩm chế biến: Gạo, bún, phở, ngô, bánh mỳ + Khoai củ: Khoai tây, khoai lang, khoai sọ, sắn, dong, từ, miến dong + Hoa quả: chuối tây, chuối tiêu, lê, nho, mận, …. (xem bảng 1) - Nhu cầu: + Lượng Glucid ăn vào nên chiếm 50 - 60% tổng số năng lượng. + Tối thiểu: 130g Glucid/ngày. - Khuyến cáo lựa chọn thực phẩm: + Bữa ăn nên sử dụng các thực phẩm chứa nhiều chất xơ như rau, đậu, các loại ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt/gạo lật, khoai củ, bánh mỳ đen, hoa quả. + Nên hạn chế các thức ăn chứa nhiều đường như bánh kẹo, mứt sấy khô, mật ong, hoa quả ngọt như mít, đu đủ, xoài, … - Chỉ số tăng đường huyết thực phẩm là gì? + Các loại thức ăn mặc dù có lượng Glucid như nhau nhưng sau khi ăn sẽ làm tăng mức đường huyết khác nhau. + Khả năng làm tăng đường huyết sau ăn khi ăn được gọi là chỉ số đường huyết của loại thức ăn đó + Phân loại các loại thức ăn có chỉ số tăng đường huyết :
- Lựa chọn thực phẩm: + Hạn chế sử dụng các thực phẩm tăng đường huyết nhanh như: Khoai lang nướng, bánh mỳ, bột dong, đường kính, mật ong, … + Nên sử dụng các thực phẩm tăng đường huyết trung bình-thấp, tăng cường sử dụng rau xanh (xem bảng 3). b) Chất béo (Lipid):- Nguồn gốc: + Nguồn gốc động vật như: thịt m , m cá, bơ, sữa, phomat, lòng đỏ trứng gà. + Nguồn gốc thực vật như: dầu thực vật, lạc, vừng,đậu tương, cùi dừa, hạt dẻ, sôcôla. + Chất béo bão hòa có nhiều trong thực phẩm có nguồn gốc động vật. + Chất béo không bão hòa có nhiều trong thực phẩm có nguồn gốc thực vật. + Chất bột đường và chất đạm trong cơ thể có thể chuyển thành acid béo no nhưng không thể tổng hợp acid béo không no. - Nhu cầu: 20 - 25% tổng năng lượng, trong đó: + Chất béo bão hòa nên dưới 10% tổng năng lượng + Cholesterol nên dưới 300mg/ngày. - Lựa chọn thực phẩm: + Chọn thực phẩm có ít chất béo bão hòa như: cá, thịt nạc, đậu phụ, lạc, vừng. + Tránh ăn các thức ăn: thịt m , nội tạng động vật, dầu cọ, dầu dừa, hoặc các thực ăn chiên rán kỹ. + Chọn các dầu thực vật thay thế cho m động vật: dầu đậu nành, dầu hướng dương… + Không nên sử dụng lại dầu đã sử dụng ở nhiệt độ cao: xào, rán… c) Chất đạm (Protein):- Nguồn gốc: + Nguồn gốc động vật: Thịt, cá, trứng, sữa, tôm, cua, ốc, hến, … + Nguồn thực vật: đậu đỗ, lạc, vừng, gạo, … - Nhu cầu: + 15 - 20% tổng năng lượng + Khuyến cáo mức cung cấp Protein là 1g-1,2g/kg cân nặng/ ngày đối với BN ĐTĐ không có Proteine niệu, không có suy thận. + BN có biến chứng thận, khuyến cáo mức protein là 0,8g/kg cân nặng/ngày. Tùy từng giai đoạn suy thận, mức protein sẽ được điều chỉnh phù hợp nhằm đảm bảo cung cấp đủ lượng a. amin cần thiết cho cơ thể nhưng không làm nặng lên tình trạng suy thận. - Lựa chọn thực phẩm: + Tăng cường sử dụng cá và thủy hải sản + Ăn các loại thịt bò, thịt lợn ít m + Ăn thịt gia cầm bỏ da + Hạn chế các thực phẩm giàu Cholesterol: phủ tạng động vật, chocolate, … + Có thể sử dụng trứng 2-4 quả/tuần, ăn cả lòng đỏ và lòng trắng. + Chọn các thực phẩm có nhiều chất béo chưa bão hòa có lợi cho sức khỏe: đậu đỗ, lạc, vừng, dầu oliu, dầu cá, …
- Người bệnh đái tháo đường cần được cung cấp các vi chất dinh dưỡng như người bình thường. - Vi chất dinh dưỡng có nhiều trong rau và trái cây - Nên sử dụng vi chất có trong tự nhiên Trái cây+ Là nguồn cung cấp vitamin chính. + Ăn trái cây nên ăn nguyên múi, nguyên miếng không nên ăn nước ép trái cây vì quá trình chế biến đã bị mất chất xơ nên đường bị hấp thu nhanh hơn. + Không nên ăn hoa quả quá 20% mức năng lượng hàng ngày, vì quá mức sẽ gây ảnh hưởng không tốt đến chuyển hóa chất béo, chất bột đường. + Chọn những trái cây có chỉ số đường huyết thấp: ổi, lê, táo, cam. + Ăn vừa phải trái cây có đường huyết trung bình: chuối, đu đủ. + Hạn chế trái cây có chỉ số tăng đường huyết nhanh: dưa hấu, vải, nhãn, xoài (xem thêm ở Bảng 2) e) Muối:- Nên ăn nhạt tương đối, < 5g muối/ngày (2,000 mg Na/ngày) - Hạn chế các thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều muối: dưa muối, cà muối, mỳ tôm, xúc xích, ... - Hạn chế cho thêm nước mắm, gia vị khi ăn uống. - BN có tăng huyết áp và suy thận nên hỏi ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng. f) Đồ uống có chứa cồn:- Rượu, bia: có nguy cơ làm hạ đường huyết. Người nghiện rượu có nguy cơ xơ gan. Người bị bệnh ĐTĐ vẫn được uống rượu nhưng không quá 1-2 đơn vị rượu. Một đơn vị rượu chứa 10g cồn, tương đương 120 mL rượu vang, 300 mL bia, hoặc 30mL rượu mạnh. - Các loại nước ngọt, nước giải khát có ga: chỉ sử dụng các loại nước không hoặc ít đường. g) Chất xơ :- Chất xơ có tác dụng giúp thức ăn ở dạ dày lâu hơn, ngăn cản men tiêu hóa tác dụng với thức ăn => chậm tốc độ tiêu hóa, giải phóng Glucose vào máu từ từ. Ngoài ra, chất xơ còn có tác dụng giảm hấp thu Cholesterol, chống xơ vữa động mạch, điều hòa nhu động ruột, tác dụng hữu ích trong giảm táo bón và hạn chế các tác nhân ung thư trực tràng và đường ruột, …. - Chất xơ có nhiều trong các phần như vỏ, dây, lá, hạt, … của các loại cây lấy quả, rau xanh và ngũ cốc. - Nhu cầu: 20 - 30g/ngày. 5.2.4. Cách phân bố bữa ăn:
- BN cần duy trì 3 bữa ăn chính trong ngày. Bữa phụ của BN cần cá nhân hóa - BN kiểm soát tốt đường huyết không khuyến cáo chia nhỏ bữa ăn. - Những BN sử dụng thuốc kích thích insulin, tiêm insulin nếu có nguy cơ bị hạ đường huyết vào thời điểm nào trong ngày thì nên có bữa phụ vào thời điểm đó. - BN tập thể dục thể thao cường độ cao nên có bữa phụ trước khi tập luyện, bổ sung thêm trong khi tập luyện nếu thời gian tập luyện kéo dài. - BN có bệnh lý gan, thận nên hỏi bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để được hướng dẫn bữa phụ hợp lý. b) Sử dụng bữa phụ: - Không sử dụng các thực phẩm tăng đường huyết nhanh trong bữa phụ như: bánh mỳ, khoai nướng, … - BN có thói quen ăn bữa phụ khi đường huyết cao nên lựa chọn dưa chuột (nhiều xơ, nước, ít bột đường) - Nên sử dụng các sản phẩm dành cho BN đái tháo đường như: bánh, sữa, ngũ cốc. - BN thừa cân hoặc đang trong quá trình giảm cân, nếu giữa các bữa ăn có đường huyết thấp nên báo bác sĩ để điều chỉnh cho phù hợp. - Mức năng lượng bữa phụ phải nằm trong tổng mức năng lượng hàng ngày của người bệnh. Nếu dư thừa có thể gây tăng cân, tăng đường huyết. Thông thường, bữa phụ chỉ nên chiếm 10-15% tổng số năng lượng trong ngày. - Thời điểm bữa phụ: bữa phụ vào cuối buổi chiều hoặc trước khi đi ngủ chỉ được thực hiện nếu có nguy cơ hạ đường huyết cuối buổi chiều hoặc nửa đêm. |
||||||||
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|