|
1. ĐẠI CƯƠNG
1.1 Khái niệm
Vảy phấn hồng (Pityriasis rosea - PR) là bệnh đỏ da bong vảy, có tính chất cấp tính, tự khỏi.
1.2 Dịch tễ
Bệnh thường gặp ở trẻ lớn và người trẻ tuổi (10-35 tuổi), gặp cả ở nam và nữ nhưng tỷ lệ gặp ở nữ cao hơn nam. Tỷ lệ mắc bệnh khoảng 0,5-2%.
1.3 Căn nguyên/Cơ chế bệnh sinh
Cơ chế bệnh sinh đến nay vẫn chưa rõ ràng, một số nghiên cứu chỉ ra sự liên quan của vi rút với bệnh, đặc biệt là nhóm vi rút herpes: HHV 6, HHV 7. Ngoài ra có thể liên quan đến HHV 8, CMV, EBV, H1N1, …
2. CHẨN ĐOÁN
2.1 Triệu chứng lâm sàng
- Tiền triệu: có thể gặp các triệu chứng gợi ý đến nguyên nhân vi rút như đau đầu, sốt, mệt mỏi, chán ăn, đau họng, hạch to và đau khớp.
- Dát Herald (tổn thương mẹ): là triệu chứng thường gặp, khởi phát cấp tính, xuất hiện đầu tiên. Tổn thương thường đơn độc, kích thước 2-5cm, có hình tròn hoặc bầu dục, giới hạn rõ, màu hồng hoặc màu cá hồi, có vảy mỏng ở rìa tổn thương (dấu hiệu viền vảy), có xu hướng lành ở trung tâm. Vị trí thường gặp ở mạn sườn, lưng.
- Các tổn thương con: xuất hiện sau tổn thương tiên phát từ 2 ngày tới 2 tháng với đặc điểm tổn thương tương tự tổn thương mẹ nhưng kích thước nhỏ hơn (khoảng 0,5-1cm). Vị trí: thường gặp ở thân mình, vùng ít tiếp xúc với ánh sáng, đối xứng tạo hình ảnh cây thông Noel. Tổn thương bùng phát và lan rộng theo hướng ly tâm, từ trên xuống trong vài ngày đến vài tuần.
- Cơ năng: có thể gặp ngứa ở các mức độ khác nhau.
- Tiến triển: Quá trình bong vảy hoàn tất và ban đỏ mờ dần. Đa số các tổn thương sẽ biến mất sau 2-12 tuần, một số trường hợp có thể lâu hơn 5-6 tháng. Bệnh thường khỏi hoàn toàn, hiếm khi tái phát. Tăng sắc tố sau viêm thường gặp ở những người có da sẫm màu và thường mất vài tháng hoặc lâu hơn.
2.2 Cận lâm sàng
- Mô bệnh học: không đặc hiệu, có hiện tượng xốp bào, thâm nhiễm viêm của lympho và mô bào quanh mạch, có thể gặp thoát hồng cầu.
- Xét nghiệm soi tươi tìm nấm: âm tính, sử dụng trong trường hợp cần chẩn đoán phân biệt với nấm da.
- Xét nghiệm huyết thanh học để loại trừ bệnh giang mai.
- Dermoscopy: có hình ảnh nền đỏ xỉn, thay đổi sắc tố, có vảy trắng mỏng phân bố ở rìa tổn thương. Không có tổn thương mạch máu và nang lông, có thể sử dụng để chẩn đoán phân biệt với bệnh vảy nến.
- Xét nghiệm tìm căn nguyên (HHV6, HHV7 …) trong trường hợp nghi ngờ.
2.3 Chẩn đoán xác định
Chẩn đoán dựa vào lâm sàng, một số trường hợp khó cần dựa vào kết quả mô bệnh học.
2.4 Chẩn đoán thể bệnh:
- Thể điển hình: Triệu chứng lâm sàng điển hình như mô tả ở trên.
- Dát Herald ở vị trí không điển hình: có thể gặp tổn thương dát Herald ở lòng bàn chân, với tổn thương thứ phát ở thân mình và các chi.
- PR thể khu trú: tổn thương khu trú ở tay, chân, hông, vai, nách, bẹn. Một số trường hợp phân bố ban không đối xứng, phân bố một nửa người.
- PR thể đảo ngược: tổn thương ở vùng nếp gấp (nách, bẹn, cổ) và đầu cực.
- PR thể đầu cực: tổn thương là các dát đỏ bong vảy điển hình nhưng khu trú ở đầu cực (bàn tay, bàn chân, cổ tay, cổ chân), không có tổn thương ở nếp gấp (cổ, nách, bẹn).
- PR thể xuất huyết: tổn thương là các ban xuất huyết ở các vị trí khác nhau, có thể kết hợp với các tổn thương khác trong thể điển hình.
- PR thể mày đay: tổn thương dạng sẩn phù với phân bố tương tự như PR thể điển hình.
- PR thể giống hồng ban đa dạng: tổn thương điển hình của PR có thể kèm theo một số tổn thương hình bia bắn.
- PR thể sẩn: tổn thương là các sẩn đường kính 1 - 3mm với viền vảy ở ngoại vi, phân bố tương tự PR thể điển hình.
- PR thể mụn nước: tổn thương cơ bản là mụn nước 2 - 6mm đường kính, ở ngoại vi dát đỏ bong vảy, phân bố lan tỏa kèm theo ngứa nhiều.
- PR thể khổng lồ của darier: đường kính của dát Herald lớn hơn bình thường, thường được so sánh với kích thước của một quả lê.
- PR thể giảm sắc tố: tổn thương là các dát giảm sắc tố ngay từ lúc mới xuất hiện.
- PR thể kích ứng: bệnh nhân rất ngứa, đau kèm cảm giác bỏng rát.
- PR thể dai dẳng: khi bệnh kéo dài trên 3 tháng.
2.5 Chẩn đoán phân biệt
- Giang mai giai đoạn II.
- Vảy nến thể giọt.
- Nấm da.
- Chàm đồng tiền.
- Vảy phấn dạng lichen mạn tính.
- Phát ban dạng vảy phấn hồng do thuốc.
3. ĐIỀU TRỊ
3.1 Nguyên tắc điều trị
- Điều trị triệu chứng.
- Điều trị căn nguyên do virus nếu có.
- Đa số trường hợp không cần điều trị hoặc chỉ cần điều trị tại chỗ.
3.2 Điều trị cụ thể
3.2.1 Điều trị tại chỗ
- Thuốc bôi chứa corticosteroid: lựa chọn loại corticosteroid tùy thuộc vào mức độ tổn thương, mức độ ngứa và vị trí tổn thương; thông thường loại có hiệu lực nhẹ đến trung bình đã có thể giúp kiểm soát được bệnh. Thời gian điều trị trung bình 2-3 tuần, có thể bôi ngày 1-2 lần.
- Chất dưỡng ẩm, làm mềm da.
3.2.2 Điều trị toàn thân
- Có thể lựa chọn một trong các thuốc điều trị sau:
+ Aciclovir: người lớn: 400-800mg x 5 lần/ ngày trong 7 ngày.
+ Erythromycin: 250mg x 4 lần/ngày trong 2 tuần (20 - 40 mg/kg/ngày chia 4 lần), chú ý tác dụng phụ trên hệ tiêu hóa.
+ Corticosteroid đường toàn thân: sử dụng trong trường hợp tổn thương cấp tính và lan rộng.
- Liệu pháp ánh sáng: UVB dải hẹp liều khởi đầu tùy từng tuýp da, chiếu 2-5 lần/tuần trong 1-4 tuần.
- Thuốc kháng histamin: sử dụng khi bệnh nhân có triệu chứng ngứa nhiều.
4. PHÒNG BỆNH
- Nâng cao thể trạng, tránh nhiễm các loại virus.
- Khi có tổn thương: không chà xát, cào gãi.
|
