|
Corticosteroid là nhóm thuốc kháng viêm mạnh mẽ và có vai trò quan trọng trong điều trị nhiều bệnh lý TMH. Tuy nhiên, hiệu quả vượt trội của chúng đi kèm với nguy cơ tác dụng phụ đáng kể, đòi hỏi việc sử dụng phải được cân nhắc kỹ lưỡng và tuân thủ chặt chẽ các nguyên tắc dược lý lâm sàng. Một điểm cốt lõi trong thực hành là phải phân biệt rõ ràng giữa hai chiến lược điều trị chính: (1) sử dụng đường toàn thân, liều cao, trong thời gian ngắn cho các tình trạng viêm cấp tính, đặc biệt là những bệnh có nguy cơ gây di chứng thần kinh hoặc tắc nghẽn đường thở; và (2) sử dụng tại chỗ, liều thấp, trong thời gian dài cho các bệnh lý viêm mạn tính của niêm mạc. Sự nhầm lẫn giữa hai phác đồ này có thể dẫn đến điều trị không đủ hiệu quả hoặc gây ra các tác dụng phụ toàn thân không cần thiết.1
2.3.1.1 Corticosteroids Toàn thân (Prednisolone, Methylprednisolone)
- Chỉ định:
o Liệt mặt Bell (Liệt dây VII ngoại biên vô căn): Điều trị bằng Corticosteroid sớm (lý tưởng trong vòng 72 giờ từ khi khởi phát) được chứng minh là làm tăng khả năng phục hồi hoàn toàn chức năng thần kinh mặt bằng cách giảm viêm và phù nề chèn ép dây thần kinh trong ống Fallop.1
o Điếc đột ngột: Là một phần của phác đồ điều trị cấp cứu nhằm giảm phản ứng viêm ở tai trong, có thể do virus hoặc nguyên nhân mạch máu.1
o Viêm thanh quản cấp hạ thanh môn (Croup) ở trẻ em: Được chỉ định cho các trường hợp có khó thở từ trung bình đến nặng để giảm phù nề niêm mạc hạ thanh môn, cải thiện tình trạng tắc nghẽn đường thở và giảm tỷ lệ nhập viện.1
o Viêm mũi xoang cấp nặng hoặc viêm mũi xoang mạn có polyp: Một đợt điều trị ngắn ngày có thể được sử dụng để giảm nhanh các triệu chứng viêm nặng và co nhỏ polyp, tạo điều kiện cho các thuốc tại chỗ phát huy tác dụng.34
- Phác đồ liều:
o Liệt mặt Bell: Prednisolone 1 mg/kg/ngày (tối đa 60 mg), uống một lần vào buổi sáng, trong 5-7 ngày, sau đó giảm liều dần trong 5-7 ngày tiếp theo để tránh ức chế trục dưới đồi-tuyến yên-thượng thận.1
o Viêm thanh quản hạ thanh môn: Dexamethasone liều duy nhất 0,15 – 0,6 mg/kg (đường uống hoặc tiêm) là phác đồ hiệu quả và được sử dụng rộng rãi.52
- Chống chỉ định và Thận trọng: Chống chỉ định tương đối bao gồm loét dạ dày-tá tràng đang tiến triển, đái tháo đường khó kiểm soát, tăng huyết áp nặng, nhiễm nấm toàn thân, và lao chưa được điều trị.1
- Theo dõi và Quản lý Tác dụng phụ: Khi sử dụng ngắn ngày, cần theo dõi đường huyết, huyết áp và các triệu chứng tiêu hóa. Bệnh nhân cần được thông báo về các tác dụng phụ thường gặp như mất ngủ, thay đổi tâm trạng, tăng cảm giác thèm ăn.44 Khi sử dụng kéo dài (> 2-3 tuần), việc ngưng thuốc đột ngột có thể gây suy vỏ thượng thận cấp, do đó phải giảm liều từ từ theo chỉ định của bác sĩ.45
- Biệt dược phổ biến tại Việt Nam: Prednisolon 5mg (viên nén), Medrol (Methylprednisolone) 4mg, 16mg; Solu-Medrol (dạng lọ tiêm).53
2.3.1.2 Corticosteroids Tại chỗ (dạng xịt mũi: Mometasone furoate, Fluticasone propionate)
- Chỉ định: Là liệu pháp nền tảng và lựa chọn hàng đầu trong điều trị dài hạn viêm mũi dị ứng từ trung bình đến nặng và viêm mũi xoang mạn tính (có hoặc không có polyp). Thuốc có hiệu quả cao trong việc kiểm soát tất cả các triệu chứng của mũi, bao gồm cả nghẹt mũi, chảy mũi, hắt hơi và ngứa.1
- Hướng dẫn sử dụng đúng cách: Việc tuân thủ đúng kỹ thuật xịt là yếu tố quyết định hiệu quả của thuốc và giảm thiểu tác dụng phụ tại chỗ.
o Lắc kỹ chai thuốc trước mỗi lần sử dụng.
o Xì mũi nhẹ nhàng để làm sạch hốc mũi.
o Hơi cúi đầu về phía trước.
o Đưa đầu xịt vào một bên mũi, hướng vòi xịt ra phía ngoài (về phía tai cùng bên), tránh xịt thẳng vào vách ngăn mũi. Kỹ thuật này giúp thuốc phân bố đều trên niêm mạc cuốn mũi và giảm đáng kể nguy cơ kích ứng, khô và chảy máu vách ngăn.60
o Bấm xịt dứt khoát đồng thời hít vào nhẹ nhàng qua mũi.
o Thở ra qua miệng.
- Lưu ý: Bệnh nhân cần được tư vấn rằng tác dụng của thuốc không đến ngay lập tức. Cần sử dụng đều đặn hàng ngày và hiệu quả tối đa thường đạt được sau vài ngày đến vài tuần điều trị liên tục.46 Tác dụng phụ toàn thân là rất hiếm ở liều khuyến cáo do khả năng hấp thu vào máu thấp.
- Biệt dược phổ biến tại Việt Nam: Nasonex, Momex (Mometasone furoate) 58; Flixonase, Avamys (Fluticasone propionate).60
|
